De handel en wandel van Joseph Kabila roept veel vragen op

De recente gebeurtenissen in Congo hebben bij waarnemers, journalisten en diplomaten die de situatie op de voet volgen, veel vragen opgeroepen. Vooral de terugkeer van Joseph Kabila naar Goma heeft de afgelopen dagen veel stof doen opwaaien. Geruchten over zijn motieven circuleren volop, terwijl de man zich gedurende de afgelopen maanden, op enkele uitzonderingen na, opmerkelijk stil hield. Het is algemeen bekend dat de ex-president in conflict ligt met zijn opvolger Felix Tshisekedi. We weten ook dat Tshisekedi zijn presidentschap enkel kon verlengen via een deal met Kabila, en dat hij later, tegen alle afspraken in, trachtte Kabila te neutraliseren. Deze bokkensprong werd mede uitgevoerd door Corneille Nangaa, een controversiële Congolese politicus, die zich enkele jaren geleden aansloot bij de M23-rebellengroep en samen met de organisaties de ‘Alliance Fleuve Congo’ (AFC) oprichtte.

Nadat de rebellen Goma en Bukavu onder controle kregen escaleerde de Congolese politiek in een stroomversnelling die bol stond van contradicties. Het is voor buitenstaanders bijzonder moeilijk om deze complexe situatie volledig te doorgronden. Kabila’s aanwezigheid in de Kivus maakt dit nog moeiljker. Ik trok op zoek naar reacties, maar moet toegeven dat ik er niet veel wijzer van ben geworden. Toch zet ik enkele uiteenlopende reacties op een rijtje. Eén ding is alvast zeker: Kabila’s recente actie roept veel vragen op.

Goma

Een van onze vaste bronnen in Goma merkt op dat de lokale bevolking Kabila’s terugkeer beter waardeert dan aanvankelijk werd gedacht: “Als ik dit goed inschat, denk ik dat ongeveer 60 tot 70 procent van de ‘Gomatriciëns’ gelooft dat Kabila’s aanwezigheid het regime van Tshisekedi verder onder druk zet. Militair is ‘Tshishi’ al uitgeteld. Van de recente onderhandelingen in Doha en het vredesinitiatief van Donald Trump wordt weinig verwacht. De inwoners hechten geen geloof meer aan een vreedzame oplossing in ruil voor mineralenconcessies aan de Amerikanen. Ze begrijpen dat de oorlog in de regio vooral een intern Congolees conflict is. Hoewel velen Kabila niet volledig vertrouwen (omdat ze weten dat hij ook verantwoordelijkheid draagt voor de huidige problemen) lijken velen hem toch opnieuw het voordeel van de twijfel te willen gunnen.

De bron vertelt dat hij met enkele stadsgenoten sprak die Kabila’s Youtube-boodschap bekeken: “Kabila verontschuldigde zich indirect voor fouten uit het verleden en roept op tot een bredere politieke frontvorming tegen Tshisekedi. Ze hopen dat Moise Katumbi, de Katangese leider, hetzelfde zal doen en naar Goma zal afreizen. Zijn aanwezigheid zou de situatie verder versterken, vooral omdat de M23 nog altijd niet over een stevige, goed georganiseerde administratie beschikt. Momenteel lijkt alles hier te draaien om Kabila zodat het lokale M23 bestuur even op adem kan komen.”

Een andere waarnemer bevestigt dat de lokale bevolking geen vertrouwen meer heeft in onderhandelingen in Washington of Doha: “De aanwezigheid van Kabila in Goma verandert de dynamiek van het conflict. De M23 is momenteel vooral bezig met het consolideren van hun verworvenheden in de Kivu’s en lijkt minder geïnteresseerd in het politieke machtsspel in Kinshasa. Corneille Nangaa is slechts een kleine vis vergeleken met Kabila. Binnen de rebellengroep bestaat al enige discussie of ze zich nog meer op de consolidatie van hun territorium moeten richten in plaats van op de politieke strijd om de presidentszetel in Kinshasa. Het gerucht dat Nangaa naar Kinshasa zou marcheren om Tshisekedi ten val te brengen, horen we niet meer. De achterban van de M23 zou dat niet accepteren,  de Rwandezen kunnen zich geen nieuw AFDL-avontuur veroorloven en de internationale opinie zou dat nooit goed keuren. Als Kabila geloofwaardig wil blijven, zal hij zich op een politieke manier moeten profileren. Hoe Nangaa en Kabila zich tegenover elkaar gaan opstellen, blijft afwachten. Als ze tot een akkoord komen en Katumbi meekrijgen, zou dat de situatie voor iedereen kunnen verbeteren. Het regime van Tshisekedi wankelt nu al. Mocht hij het land ontvluchten, dan zou een nieuwe coalitie in Kinshasa een overgangsregering kunnen vormen die de M23 beter in positie brengt. Kabila en Katumbi zijn eveneens corrupt, maar velen hopen dat ze hun lessen getrokken hebben en zich in de toekomst beter aan de spelregels zullen houden.”

“Er is ook een kleiner deel van de bevolking dat nog steeds erg negatief staat tegenover Kabila. De tijd zal leren wat de impact zal zijn,” aldus de bron. “Veel hangt af van hoe de M23 deze situatie zal aanpakken. Als ze zich laten inpalmen door die politieke zwaargewichten die nu bij hen aan bellen en enkel hun eigen belangen nastreven, kan dat leiden tot een catastrofe voor de rebellengroep. Maar als ze zich positioneren als gastheer en strategisch handelen, kunnen ze hier uit halen wat ze willen. Dit wordt nu hun grootste uitdaging. Want alle invloedrijke figuren uit Kinshasa en Katanga kunnen alleen opereren in Goma met de steun en toestemming van de M23. Sultani Makenga en Bertrand Bisimwa hebben het laatste woord.   Die hebben Tshisekedi al militair in zijn onderbroek gezet en kunnen nu, samen met andere groepen,  het regime in Burundi ten val brengen.”

Tshisekedi

“Felix Tshisekedi lijkt op verschillende vlakken volledig te zijn uitgezongen,” aldus een Europese diplomaat in Kinshasa. “De propagandamolen van Patrick Muyaya is vrijwel volledig stilgevallen. Het enige argument dat Tshisekedi nog kan gebruiken, is dat Kabila een Rwandees en marionet van Rwanda zou zijn. Hij wordt nu ook beschuldigd van verraad, maar dat was al het geval tijdens Kabila’s vorige bezoek aan Goma. Olivier Kamitatu, een invloedrijk politicus die nauw samenwerkt met Moise Katumbi, noemt Kabila’s bezoek aan Goma een stap in de goede richting om de patstelling te doorbreken. Sommige collega’s denken zelfs dat Katumbi zich binnenkort ‘pro-Goma’ zal uitspreken, waardoor Tshisekedi geen beroep meer kan doen op voldoende politieke steun voor een overgangsregeling om een volledige politieke neergang te voorkomen.”

“Vital Kamhere, een andere belangrijke politicus die nog altijd het bed deelt met Tshisekedi, zal (volgens vele collega’s) wel twee keer nadenken om ‘Tshishi’ te blijven steunen. Zijn thuisbasis is Bukavu is en daar kan hij nu niet meer kan komen. Hij zit in Kinshasa ver van zijn volgelingen. Tshisekedi blijft wel rekenen op steun van Burundese president Generaal Neva, die nog steeds troepen naar Congo stuurt. Maar verder blijft alleen de onderhandelingstafel in Doha over, waar de Congolese regering rechtstreeks met de M23 onderhandelt. Het vredesinitiatief van Donald Trump, dat uitgaat van een snel vredesverdrag tussen Rwanda en Congo, wordt door velen in Congo niet geloofd.”

“Eerlijk gezegd weet ik niet precies hoe ik Kabila’s aanwezigheid in Goma moet interpreteren,” geeft een Europese Congo-watcher toe. “Wellicht heeft hij nu zijn kamp gekozen. Hij beweert neutraal te willen blijven, maar dat argument gaat niet meer op. Een soort vredesakkoord tussen Congo en Rwanda lijkt niet veel te gaan oplossen. Ondanks het feit dat VN-experts de steun van Rwanda aan de M23 overdreven hebben, zal Kigali dat nooit zwart op wit willen toegeven. Het ontruimen van de Kivu’s door de M23 of het heropenen van toegang voor FARDC en de vorige administratie, lijkt evenmin nog een discussiepunt te kunnen worden. Rwanda heeft altijd willen onderhandelen, maar internationale druk zorgde telkens voor mislukking. Trump heeft de kar voor het paard gespannen. Ook de Doha-onderhandelingen tussen Congo en de M23 leverden weinig op. Zuid-Afrika en Tanzania lijken niet meer te willen luisteren naar het gejammer van Tshisekedi. En velen denken dat het zijn tijdperk ten einde loopt. Als hij slim is, zal hij plaats maken voor opvolgers. Kabila mag dan tijdelijk een deel van zijn bezittingen in Congo verliezen, hij neemt volgens velen een berekend risico. Er wordt gerapporteerd dat Erik Prince van Blackwater momenteel huurlingen rekruteert om Congolese goudmijnen te beveiligen. Blackwater is een Amerikaanse schaduwbedrijf dat vaak wordt ingezet door de Amerikaanse regering in gebieden waar ze  hun eigen leger niet willen of kunnen naar toe sturen. Dat zou er op kunnen wijzen dat Trump toch gecharmeert raakte door Tsheisekedi’s voorstel om toegang tot mineralen te geven in ruil voor Amerikaanse steun. Maar Congo zou Congo niet zijn om te voorspellen dat Donald Trump hier ook een blauwtje gaat lopen.”

Conclusie

Wat de recente move van Kabila naar Goma precies zal betekenen voor het verdere verloop van het conflict blijft onzeker. Veel hangt af van hoe de M23 zich zal opstellen tegenover deze ‘politieke vluchtelingen’, ze onder controle kan houden en of Moise Katumbi zich openlijk ‘pro-Goma’ zal outen. Het lijkt uitgesloten dat Kabila het rebellenleger van Sultani Makenga zal kunnen inhuren of gebruiken om Tshisekedi uit Kinshasa te gaan jagen. Maar de politieke dynamiek in Congo toont aan dat er weinig vertrouwen is in Trump’s vredesinitiatief. Interne onderhandelingen blijven de enige hoop op een oplossing. Deze situatie zal waarschijnlijk nog enige tijd aanslepen en de val van het regime van Generaal Neva in Burundi is niet uitgesloten. We blijven de situatie opvolgen........  

Marc Hoogsteyns, Kivu Press Agency