De Congolese beerput wordt groter en groter en de stank verspreidt zich over heel Afrika
De afgelopen tijd horen we weinig nieuws uit de Congolese Kivu regio. Het Congolese leger heeft zware klappen gekregen; M23 heeft grote delen van Noord- en Zuid-Kivu bevrijd. We volgen de lopende onderhandelingen tussen Rwandese en Congolese officials in Washington, evenals de gesprekken tussen M23 en de Congolese regering in Doha. Een onwetende toeschouwer zou kunnen denken dat er oplossingen in de maak zijn om het regionale conflict te beëindigen. Dat zou mooi zijn, maar de realiteit ziet er anders uit.
Het zou naïef zijn te geloven dat een vreedzame oplossing mogelijk is met de huidige kaarten die op de tafel liggen. President Tshisekedi heeft het initiatief verloren; hij kan slechts zijn positie handhaven of doen alsof door de onderhandelingen te rekken. Als deze strategie faalt, kan hij opnieuw een oorlog uitlokken. En die zal hij zeker opnieuw verliezen. met als gevolg dat hij het land ontvlucht en andere Congolese politici het stokje overnemen. Bijna alle Congolese politici hebben een corrupt en gewelddadig verleden. Een machtswissel kan dus bijna alleen maar resulteren in een nieuwe cleptocratie.
Zoals ik al tientallen jaren herhaal: verslaggeving over Congo leidt onvermijdelijk tot cynisme. De feiten liggen voor het oprapen, maar weinig mensen lijken bereid om ze onder ogen te zien of op te lossen. In de jaren 80, tijdens mijn eerste reportages over Congo, werd me verteld dat het land nog nooit zo slecht er aan toe was geweest. Mobutu was nog aan de macht, maar verloor de controle. Onder de Kabila’s werden de omstandigheden alleen maar slechter. En nu zeggen velen dat de situatie onder Tshisekedi een nieuw dieptepunt heeft bereikt. Hoe is dat mogelijk?
Mijn analyse is gebaseerd op mijn eigen bevindingen: ik heb de afgelopen dagen met tientallen insiders gesproken. Na bijna zes maanden van inactiviteit had ik moeite om me weer te connecteren met de realiteit op het terrein. Mijn frustratie groeide door gebrek aan financiering, wantrouwen en de vrees dat ik gedwongen zou worden bepaalde kwesties te negeren of enkel te schrijven wat anderen willen horen.
Desondanks moedigden veel volgers me aan om mijn pen en camera weer op te vissen. Zwijgen is immers ook geen optie.
Eerste bevindingen...
Zoals ik eerder al aangaf, lijkt er enige hoop te zijn nu de Amerikaanse president Donald Trump beweert bemiddeld te hebben bij onderhandelingen tussen Rwandese en Congolese ministers, gericht op een duurzame vrede. Een tweede ronde van gesprekken is gepland voor juni, en tegen juli hoopt Trump presidents Kagame en Tshisekedi in Washington te ontvangen om deze kwesties definitief te regelen. Vrede in Congo zou een kleine overwinning zijn voor Trump. Hij had eerder geclaimd dat hij snel conflicten in Oekraïne en Gaza zou kunnen beëindigen eens hij aan de macht kwam maar daar blijkt de brave man zich al dik in vergist te hebben.
“Wat Trump probeert te doen is puur schone schijn,” zegt een goed geïnformeerde Congo-analist gevestigd in Europa. “Dit is het resultaat van Tshisekedi’s charmeoffensief in Washington, gericht op Amerikaanse toegang tot Congo’s mineralen in ruil voor steun tegen M23. Tshisekedi zag waarschijnlijk een kans schoon toen hij merkte dat de Amerikanen vergelijkbare argumenten voor Oekraïne aanhaalden. Tegen die tijd was hij al zijn andere bondgenoten kwijt: Zuid-Afrika stuurde hem wandelen nadat het Zuid-Afrikaanse leger met de staart tussen de benen Goma moest verlaten. Burundese troepen leden zware nederlagen tegen M23. En de Oost-Afrikaanse gemeenschap leerde haar lessen nadat ze Tshisekedi’s bokkensprongen kotsbeu werden. Conservatief en Rwanda hatend Frankrijk werd op de vingers getikt met de afgang van het Roemeense huurlingencontingent. Europeanen bieden niet de steun die hij had gehoopt.
Nu werken Rwanda en Congo aan een ‘voorwaardelijk vredesakkoord’ dat Amerikaanse investeringen en toegang tot mineralen zou aantrekken. Rwandezen zouden ruwe mineralen uit Congo kunnen verwerken voordat ze worden teruggestuurd naar Congo—op papier klinkt dat aantrekkelijk. Maar onder de oppervlakte sluipen giftige slangen: Rwanda is niet de hoofdrolspeler in het conflict. M23 voert het grootste deel van de gevechten. De Rwandese betrokkenheid in dit conflict wordt in Europa totaaql verkeerd ingeschat. M23 richt nu eigen administraties en veiligheidsdiensten op in Kivu. Aanvankelijk maakten ze fouten, en het vertrouwen in hen nam af. Maar nu lijken ze hun troepen en ambtenaren beter onder controle te krijgen. Ze slagen er ook beter in om Wazalendo en FDLR-infiltranten in Goma en Bukavu te counteren en te neutraliseren.
Tshisekedi’s eerste eis aan de Amerikanen is dat ze Rwanda zouden overtuigen M23 terug te trekken uit de bevrijde zones, en een door Kinshasa geleide administratie te herstellen. Dit is niet realistisch en als ze in Washington zouden geloven dat men hier die eis zal aanvaarden snappen ze de de huidige dynamiek van de regio verkeerd in. M23 zal nooit haar gebieden verlaten, want dat zou als verraad worden gezien door haar aanhangers. Ze vochten om FARDC en Hutu-extremisten te verdrijven, om Tutsi-bevolkingen te beschermen en Bagogwe-vluchtelingen terug te laten keren. Bovendien blijft Trump’s reputatie uiterst twijfelachtig.”
“Rwanda heeft weinig te verliezen door mee te werken aan dit Amerikaanse vredesplan,” voegt een andere waarnemer toe. “Maar ze beseffen dat de fundering daarvan erg wankel is. Dit is Tshisekedi’s laatste kans om M23 uit de regio te verdrijven. Rwanda’s militaire aanwezigheid en steun aan M23 worden vaak verkeerd begrepen; de rapporten van de VN zijn gekleurd. Europese anti-Rwanda-politici, beïnvloed door extremistische Hutu-lobbygroepen, ondersteunen en beschermen vaak zulke verhalen. De diplomatieke clash tussen België en Kigali weerspiegelt dat, en deze situatie zal waarschijnlijk niet snel verbeteren. België heeft haar invloed in Washington verloren, omdat de VS haar niet langer beschouwen als een betrouwbare informatiebron over de Afrikaanse Grote Meren. Als Rwanda moet kiezen tussen het laten gaan van M23 en het volgen van een narcistische, onstabiele Amerikaanse president, ligt de keuze voor de hand. Rwanda verkiest altijd onderhandelingen, maar werd minder flexibel toen het zag dat Tshisekedi de FDLR opnieuw begon te gebruiken en te steunen om de M23 te counteren. De VS begrijpen misschien—hoewel Trump zelf dat wellicht nog niet goed snapt – dat Rwanda een van de meest stabiele landen in Afrika is, met een uiterst professioneel leger. Zonder hun instemming blijft vrede een illusie. Als Tshisekedi weigert te onderhandelen omdat Rwanda niet M23 zal terugroepen, dan zal hij geïsoleerd raken. Trump gelooft wellicht dat Rwanda en M23 onvoorwaardelijk de voorwaarden van Tshisekedi zullen accepteren. Dat is wishful thinking; Kagame zou zich kunnen ontpoppen tot een tweede Zelensky als de Amerikanen het harder willen spelen.”
Tot nu toe is er weinig informatie uit Doha, waar M23 onderhandelt met een delegatie van Kinshasa. De gesprekken zijn geheim, en de Quatari-gastheer wordt al nerveus over de onduidelijke houding van Kinshasa. Als de onderhandelingen mislukken, zal Tshisekedi al zijn laatste hoop hebben verspild om het evenwicht te bewaren.
De situatie in Congo...
Het militaire landschap in Kivu heeft zich een beetje gestabiliseerd. De FARDC (Congolese leger) heeft zich grotendeels teru getrokken uit de zgn. “Petit Nord” (zuidelijke deel van de provincie Noord-Kivu) en een groot deel van Zuid-Kivu. De M23 kan nu haar controle over de bevrijde zones en steden beter consolideren. “We zien de Wazalendo zich tegen FARDC keren in delen van Zuid-Kivu,” meldt een waarnemer ter plaatse. “Anderen geven zich over aan M23. Sultani Makenga’s troepen hergroeperen zich. De meeste inwoners van Bukavu en Goma verwelkomen de toegenomen veiligheid en de repressie van Wazalendo- of FDLR-infiltranten. Sommige administraties van M23 doen het nu redelijk goed. Als deze trend zich doorzet, wordt het moeilijker om deze regio terug te integreren in de Congolese staat. Economisch is er werk aan de winkel: veel internationale ngo’s zijn vertrokken en ngo’s waren een belangrijke werkgever in de regio. Er circuleert nu ook een pak minder geld. De banken zijn nog altijd gesloten. Hopelijk kan dit probleem worden aangepakt. We zien ook dat M23 de buitensporige belastingdruk op handelaren vermindert en dat onrelmatigheden in landregistraties harder worden aangepakt. .”
“De invloed van Burundi is afgenomen,” zegt een M23-officier. “Generaal Neva is nu terughoudend om Imbonerakure, FDLR of reguliere troepen over de grens te sturen. Doen ze dat wel, dan volgen wij hen mogelijk tot in Burundi. Uvira blijft een strategisch doel—het is de toegangspoort tot Bujumbura. Er zijn aanwijzingen dat, als Doha faalt, M23 Uvira zou kunnen innemen. Kigali en de M23 hebben Neva tot nu toe met rust gelaten, maar zolang de man zich blijft omringen met Hutu extremisten - zelf is ie er ook eentje - zal ie nooit op zijn twee oren kunnen slapen. Volgens mij zijn zijn dagen—en die van zijn wispelturige en gulzige echtgnote —geteld.”
“Oeganda speelt een dubbelspel in Congo,” vertelt een Oegandese collega me in Kampala. “Hun doel is de controle over de mineralen- en olie-rijke grensgebieden in Zuid-Soedan en Congo. Ze zijn al manifest militair aanwezig in het ‘Grand Nord’ van Kivu, waar grote olievelden en mineralen zoals goud en coltan te vinden zijn. Om hun aanwezigheid te rechtvaardigen, destabiliseren ze deze regio’s en houden ze ze arm. Veel mensen geloven dat de terroristengroep ADF-Nalu covert wordt gesteund door Kampala en het Congolese leger, hetgeen Oeganda in staat stelt de lokale mineralenhandel te controleren. President Museveni geeft de controle in handen van generaal Salim Saleh en zijn zoon Muhoozi. Vergelijkbare tactieken worden gebruikt in Zuid-Soedan, waar Saleh en Muhoozi conflicten tussen etnische groepen aanwakkeren. Het M23-conflict dient als afleiding van Oeganda’s verborgen agenda —een manier om de internationale gemeenschap af te leiden van hun duistere activiteiten in Congo. Kritiek uit de wereld op Rwanda en M23 helpt de Oegandezen om hun eigen dubieuze spelletje te camoufleren.”
Conclusie...
Voor dat Donald Trump een Congolees vredesakkoord als een trofee boven zijn hoofd zal kunnen houden als bewijs van zijn leiderschap, moet er nog veel water door de Congo-rivier stromen. De kans is erg klein dat hij dit op voor de 4-de juli in Washington, met Tshisekedi en Kagame aan zijn zijde, zal kunnen klaar stoven. Ik kan het mis hebben; een militaire oplossing is in Congo niet mogelijk. En onderhandelingen blijven de enige weg vooruit. Zelfs een door Trump gesmeed vredesakkoord zou veel levens kunnen redden en is beter dan helemaal niets. Maar zo lang de internationale gemeenschap lui zoals Tshisekedi de credibiliteit blijven geven die hij totaal niet verdient zal ook onderhandelen niets oplossen.
Congo is een bijzaak, een ‘side show’, vergeleken met Oekraïne en de Arabische conflicten. Indien Trump inziet dat vrede in Congo zijn wereldwijde imago niet zal versterken, zal hij de zaak misschien helemaal laten rusten. Zijn propagandamolen, die nu al aan het wankelen is zou zware averij kunnen oplopen indien blijkt dat zelfs de Afrikanen niet naar hem willen luisteren. Enkel vertrouwen op Tshisekedi zou een zware fout zijn. Wil hij vrede in deze regio, dan moet hij ook rekening houden met de claims van Rwanda en M23. De situate blijft complex en onvoorspelbaar. Tshisekedi heeft miljoenen dollars ontvangen om tegen de M23 te vechten. Dat geld werd verdeeld onder zijn eigen familie en achterban en de soldaten en de verschillende milities die voorzien werden van nieuwe wapens kregen te horen dat ze hun salarissen maar van de lokale bevolking moesten stelen. Landen zoals Belgie en zelfs de VN bestendigen via hun internationale politiek deze gang van zaken. Indien deze trend zich verder zet riskeren andere regio’s in Congo zich ook tegen hen te keren om hun eigen bonen te doppen, net zoals de M23 dat nu ook al aan het doen is. De M23 had nooit de bedoelingen het land te willen balkaniseren maar dat proces wordt rechtstreeks in de hand gewerkt door een internationale gemeenschap die weigert op een rationale manier de koe echt bij de horens te vatten. De VN-expertengroep zou er beter aan doen om daar eens een verslag over te schrijven.....
Wordt vervolgd...
Marc Hoogsteyns, Kivu Press Agency